نمایه‌ی مترجم
نمایه‌ی مترجم
سلام.
بالأخره نمایه‌ی فصلنامه‌ی مترجم (به سردبیری دکتر "علی خزاعی‌فر" و شابک 5906-1023) بعد از 3 سال آماده شد و آن را به استاد عزیزم، جناب دکتر "علی خزاعی‌فر"، تقدیم کردم.
دکتر خزاعی‌فر به صلاحدید خویش بخش‌هایی را حذف کردند؛ با این حال، این نمایه در 24 صفحه در "مترجم" زیر به چاپ رسید:
فصلنامه‌ی علمی – فرهنگی مترجم، بهار و تابستان 1387، سال هجدهم، شماره‌ی 47، 184 صفحه.
ایندکس هجده ساله‌ی مترجم در منبع فوق در صفحات 159 الی 182 به چاپ رسید و تنها شامل "نمایه‌ی موضوعی" بود و همان طور که در بالا گفته شد، دو نمایه‌ی "الفبایی نویسندگان و مترجمان" و "الفبایی کتاب‌ها، نوشته‌ها، اشعار، ترجمه‌ها" به سبب کمبود صفحات فصلنامه به چاپ نرسید. همچنین بخش‌هایی از "نمایه‌ی موضوعی" نیز؛ به صلاحدید دکتر "علی خزاعی‌فر" حذف شد؛ که، از این میان می‌توان به بخش "اخبار ترجمه، گزارش، یادداشت‌های یک مترجم" جناب آقای "اسماعیل حدادیان مقدم" اشاره نمود. آقای "حدادیان مقدم" در ایمیلی از بنده در این باره سؤال کردند و من هم موضوع را به ایشان گفتم.
مقدمه‌ی کامل من درباره‌ی نمایه‌ی مترجم
(این مقدمه نیز در فصلنامه به صورت خیلی خلاصه به چاپ رسید.)
مقدمه
مهرماه 1377 بود و من دانشجوی سال اول زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه فردوسی مشهد بودم. قرار بود «خواندن و درک مفاهیم 1» را با «دکتر علی خزاعی‌فر» بگذرانیم. از همان جلسه‌ی اول، دانش، متانت و روش تدریس استاد روی اکثر دانشجویان، ازجمله من، تأثیر خود را نهاد. از ایشان مطالب زیادی فراگرفتیم، درست برخلاف گفته‌های سرشار از چاشنی طنز خودشان. آخر، استاد پرسیده بود «می‌دانید فرق استاد و اوستا چیست؟» مثل همیشه نمی‌دانستیم. گفته‌های دکتر خزاعی‌فر، با وجود سال‌ها دوری از وطن، سرشار از تازگی و طراوت بود. نهایتاً خودشان با همان لحن آرام و به‌یادماندنی گفتند «آدم از اوستا چیزی یاد می‌گیرد؛ اما، از استاد نه!»
همان سال با «مترجم» آشنا شدم و گویی گمشده‌ای را پس از سال‌ها پیدا کردم. عاشق زبان و ترجمه بودم و چون تشنه‌ای بودم که به چشمه‌ای زلال و گوارا برسد. مترجم همدم شب‌ها و روزهای دوران دانشجویی و سال‌های بعد از آن شد. تصمیم گرفته بودم آرشیوی از تمام شماره‌های این فصلنامه را – که بعدها به «دوفصلنامه» تغییر یافت– جمع‌آوری و مطالعه کنم. یافتن هریک از شماره‌ها، بخصوص شماره‌های نایاب 9 تا 26، برایم کلّی خاطره به‌همراه دارد که شاید نوشتن آن فقط لذت نوستالژیکی برای خودم به‌همراه داشته باشد و برای خوانندگان چندان جلوه‌ای نداشته باشد. شاید هم در فرصتی دیگر از آن بنویسم.
سخن کوتاه می‌کنم. حدود دو سال و به‌هر مشقتی بود آرشیو شماره‌های رنگارنگ مترجم کامل شد و خیلی زود دغدغه‌ی نمایه‌بندی مقالات ذهنم را به خود مشغول داشت. قصد داشتم فایلی در رایانه‌ام، این همراه همیشگی، ایجاد کنم تا بتوانم سریع‌تر و اصولی‌تر به مطالب و مقالات شماره‌های گذشته دسترسی داشته باشم.
نمایه چیست؟
لازم به یادآوری است که «نمایه» (index) با «فهرست» (contents) متفاوت است. درحالی که «فهرست» تنها به نوشته‌های موجود در یک شماره و به‌ترتیب صفحات آن‌ها در همان شماره می‌پردازد، «نمایه» دید کلّی‌تری دارد و به مطالب و نوشته‌های موجود در شماره‌های پیشین و به‌ترتیب موضوعی یا نویسندگان و مترجمان می‌پردازد و معمولاً پس از هر چند شماره یا چند سال انتشار می‌یابد. نمایه را می‌توان به‌ماننند لینک‌های (پیوندهای) اینترنتی تشبیه کرد که خواننده را به‌سهولت به صفحه‌ی موردنظر ارجاع می‌دهند. ازاین‌رو در کشورهای امریکایی و اروپایی به نمایه‌بندی (indexing) بسیار بها می‌دهند و بیشتر کتب و نشریات معتبر را در بازه‌های زمانی معین نمایه‌بندی می‌کنند. در ایران نیز، نویسندگان تیزبین و دقیق که برای خوانندگان خویش احترام قائلند؛ اما، متأسفانه تعداد آن‌ها بسیار کم است، با نمایه‌بندی آشنا هستند؛ برای نمونه، بیشتر کتاب‌های پژوهشی زنده‌یاد «عبدالحسین زرّین‌کوب» از این دست هستند.
تاریخچه‌ی نمایه‌های مترجم
1. نخستین نمایه‌ی مترجم در سال دوم انتشار، در 2 صفحه، از مطالب چهار شماره‌ی منتشرشده و به‌کوشش سردبیر در سال 1371 چاپ شد. (مترجم، سال دوم، ش 5، بهار 1371، صص 108 و 109). در آن زمان مترجم به‌طورمرتب سالی 4 شماره منتشر می‌شد و فصلنامه بود. نمایه‌ی اول به اقتضای یک‌ساله بودن مترجم، بسیار مختصر و البته غیراستاندارد بود. منظور از غیراستانداردبودن، رعایت نکردن ذکر کامل ارجاعات و کمبودِ نمایه‌ی مؤلفان و مترجمان است.
2. دومین نمایه در سال ششم انتشار، در 12 صفحه، از مطالب 20 شماره‌ی منتشرشده از سال 1370 تا پایان 1374 و به‌کوشش خانم «مژده زندی» و «عرفان قانعی‌فرد» چاپ شد. (مترجم، سال ششم، ش 21 و 22، بهار و تابستان 1375، صص 119 تا 130). از آن سال به بعد نمایه‌ی دیگری چاپ نشد. نمایه‌ی دوم باآن‌که نسبت به نمایه‌ی نخست بسیار مفصل‌تر بود، متأسفانه اشتباهات، کاستی‌ها و آشفتگی‌هایی داشت که ذیلاً به آن‌ها اشاره خواهد شد.
3. نمایه‌ای که تقدیم می‌شود، سومین نمایه‌ی مترجم است که با تغییرات و به‌روزرسانی‌های اساسی در سال هفدهم انتشار، از مطالب تمام 46 شماره‌ی منتشرشده از سال 1370 تا زمستان 1386 و با بازبینی بیش از 2800 صفحه به‌قلم اینجانب، «محمّد اعمّی» تقدیم شما می‌شود.
سخنی درباره‌ی نمایه‌ی سوم
نمایه‌ای که پیش رو دارید، شامل سه بخش است:
الف. نمایه‌ی موضوعی
ب. نمایه‌ی الفبایی نویسندگان و مترجمان
ج. نمایه‌ی الفبایی کتاب‌ها، نوشته‌ها، اشعار، ترجمه‌ها
البته بخش «الف» خود به 16 بخش کوچکتر تقسیم شده است که عبارتند از:
1. مقالات (تألیف، ترجمه، گزیده‌ی کتب، معرفی کتاب، سخنرانی)
2. کارگاه‌های ترجمه
3. تجربه‌ی یک ترجمه
4. مصاحبه‌ها، میزگردهای غیرحضوری، آشنایی با مترجمان
5. سیمای یک مترجم
6. معرفی و نقد نوشته، ترجمه و فرهنگ/ (ضمیمه‌ی) نقد ادبی
7. نمونهی ترجمه
8. نمونهی ترجمه‌ی شعر
9. تجلیل از مترجمان پیشکسوت
10. تجلیل از مترجمان ازدست‌رفته
11. این مترجمان دیگر در میان ما نیستند
12. سخن سردبیر، پاسخ به نامه‌ها، مسابقه‌ی ترجمه
13. اخبار ترجمه، گزارش، یادداشت‌های یک مترجم
14. از زبان مترجمان
15. برای انبساط خاطر
16. نمایه‌های مترجم
همچنین دو نمایه‌ی «ب» و «ج» درواقع نمایه‌های بخش «الف» هستند.
چرا بازبینی دوباره؟
اما، عواملی که باعث شدند اینجانب با بازبینی تک تک شماره‌ها و صفحات مترجم، این نمایه را تهیه کنم، عبارت بودند از:
1. لزوم به‌روزرسانی اطلاعات در عصری که آن را «عصر انفجار اطلاعات» نامیده‌اند و به‌راستی‌که نام بامسمّایی است. در چند سال اخیر هربار که دوفصلنامه‌ی مترجم را تهیه کرده‌ام، قبل از هر کاری، آن را تورّقی نموده‌ام تا شاید نمایه‌ی جدیدی ببینم و آن را با نمایه‌ی موجود در رایانه‌ام تطبیق دهم؛ اما، هربار مأیوس شده‌ام. ازاین‌رو، به‌شخصه دست‌به‌کار شدم و عملاً از سال 1383 کار را به‌طور جدی دنبال کردم. تلاشی که تنها با عشق و در اتاق کوچکم آغاز شد. بسیاری از بخش‌ها نیاز به تقسیم‌بندی جدیدی داشتند که در این نمایه اِعمال شدند.
2. احساس دِین‌کردن به این دوفصلنامه که بدون اغراق، به‌شخصه مطالب زیادی از آن آموخته‌ام و در بسیاری موارد همچون آموزگاری دلسوز و صبور یاریم داده است. همچنین استادان بزرگواری که در طول این 17 سال در مترجم قلم زده‌اند، چه کسانی که حضوراً افتخار تلمذشان را داشته‌ام، ازجمله آقایان «دکتر علی خزاعی‌فر»، «دکتر سیّد محمّدرضا هاشمی»، «دکتر بهزاد قنسولی» و چه بزرگوارانی که به‌کمک مترجم و دورادور با ایشان آشنا شده‌ام.
3. همان‌طور که گفته شد، نمایه‌ی اول تقریباً غیراستاندارد و نمایه‌ی دوم دارای کاستی‌ها و اشکالاتی بود که در این ویرایش مرتفع گشته‌‌اند. از جمله کاستی‌های نمایه‌ی دوم می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
اشتباهاتی در ذکر شماره‌ها یا صفحات ارجاع، مانند:
· ص 119، مورد 4 بخش مقاله، ذکر ص 43 به‌جای ص 47؛
· ص 120، مورد 10 بخش مقاله، ذکر ص 39 به‌جای ص 3؛
· ص 124، مورد 5 بخش نقد، ذکر ص 67 به‌جای ص 66؛
· ص 126، مورد 1 بخش نمونه ترجمه، ذکر ص 60 به‌جای ص 61؛
· ص 127، مورد 17 بخش نمونه ترجمه، ذکر ص 33 به‌جای ص 32؛
· ص 128، مورد 5 بخش گزیده‌ی کتب، ذکر ص 47 به‌جای ص 53. (ضمن این‌که این مقاله مربوط به این بخش نمی‌باشد).
اشتباهاتی که در ضبط نام‌ها دیده می‌شد و بعضاً به علت عجله و اشتباه تایپی بوده‌اند؛ مانند، «آندرو هریس» به‌جای «اندرو هریسن»، «پرهیزکار» به‌جای «پرهیزگار»، «به‌ترتیب آوردن دختر تندخوی» به‌جای «به‌تربیت آوردن دختر تندخوی»، «جان دراین» به‌جای «جان درایدن»، «سبخانی» به‌جای «سبحانی»، «غزبدفتری» به‌جای «عزبدفتری»، «مترجمان فاجعه» به‌جای «ترجمان فاجعه»، «ودیسون» به‌جای «ویدوسون» و مانند آن.
کاستی‌ها و ازقلم‌افتادگی‌هایی همچون برخی نام‌ها در فهرست نویسندگان یا مترجمان؛ ( مانند «ادوارد براون»، «م. ا. به‌آذین»، «مهدی نخستین»، «ابوالقاسم‌خان ناصرالملک» و بسیاری دیگر) یا نبودن برخی مداخل (مانند «نقدی بر ترجمه‌ی داستان کوتاه مضمون خائن و قهرمان») یا ناقص بودن آن‌ها (مانند «پاسخ سردبیر به چند نامه» در شماره‌های ششم تا هشتم).
ویژگی‌های جدید این نمایه
1. تکمیل و یکدست کردن نمایه‌ی الفبایی نویسندگان و مترجمان. برای جلوگیری از سردرگمی خوانندگان، اسامی نویسندگان و مترجمان در پایان و به‌صورت کلّی تنظیم گردید، نه جداگانه. بدیهی است که شماره(ها)ی روبروی هر نام، به مدخل‌های مقالات (بخش «الف») برمی‌گردد.
2. یکدست‌سازی موضوعی، صوری و نگارشی مداخل که در زیر به آن‌ها اشاره می شود.
3. موضوعات مشابه در طبقه‌بندی مخصوص به‌خود قرار گرفتند. تنها به ذکر یک مثال بسنده می‌نمایم: «گزارشی از کنفرانس یورالکس 94» به بخش «گزارشها» راه یافت، نه «مقالات».
4. مدخل‌های مشابه درکنار یکدیگر قرار گرفتند، مانند:
· ترجمه‌ی شعر دیباچه از دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی (به انگلیسی) بخش اول: ترجمه‌ی دکتر بهرام مقدادی. [ش 5، ص 111.] بخش دوم: ترجمه‌ی دکتر بهرام مقدادی. [ش 9، ص 2.]
· یا: ترجمه‌ی غزل 18 از ویلیام شکسپیر. ترجمه‌ی حسن حسن‌نژاد. [ش 5، ص 49.] ترجمه‌ی منظوم احسان‌الله شکراللهی. [ش 15، ص 105.] ترجمه‌ی دکتر علی خزاعی‌فر. [ش 40، ص 118.]
· یا: ترجمه‌ی شعری از مقدمه‌ی کتاب اوژن اونگین از ولادیمیر ناباکوف. ترجمه‌ی علی فامیان. [ش 29، ص 68.] و ترجمه‌ی عبدالله کوثری. [ش 46، ص 121.]
5. در ضبط نام‌های نویسندگان و مترجمان، ابتدا نام‌خانوادگی و سپس نام کوچک آن‌ها ذکر شد؛ مانند، «میرزا قاجار، محمّدطاهر». همچنین اشتباهاتی که در ترتیب الفبایی نمایه‌ی پیشین دیده می‌شد، مرتفع گردید؛ برای نمونه، حرف «خ» قبل از حرف «دال» («دستجردی»، «دوما» و «دهخدا») و نیز «مدرّسی قوامی» قبل از «موقن» می‌آید.
6. نام کتاب‌ها و مقالات به سَبک بین‌المللی با حروف ایتالیک (ایرانیک) و درشت‌تر ذکر شد؛ برای‌نمونه، در نمایه‌ی پیشین نام کتاب‌های «رساله‌ای در اصول ترجمه» در بخش «نقد» این ویژگی را نداشت.
7. بخش‌های دیگری به نمایه افزوده یا بخش‌هایی مفصل‌تر و نظام‌مند شدند؛ برای نمونه، بخش «سخن سردبیر، پاسخ به نامه‌ها، مسابقه‌ی ترجمه»، «گزارشها و اخبار» و چند مورد دیگر اضافه و بخش‌های «کارگاه‌های ترجمه» و «نمونه‌های ترجمه» منظم‌تر شدند و از حالت کلی درآمدند.
8. بخش «از زبان مترجمان» به دلیل تعداد زیاد اسامی خاص، جدا گردید.
9. بسیاری از مصاحبه‌ها، مقالات، نامه‌ها، ویرایش‌های دانشجویی و امثال آن، حاوی نمونه‌های ترجمه‌ی زیبایی بودند که متأسفانه در زیر دیگر مطالب «مدفون» شده بودند. درست شبیه نظرات (کامنت‌های) اینترنتی‌ای که گاهی بسیار ارزنده‌اند؛ اما، در موتورهای جستجو لحاظ نمی‌شوند. در این نمایه، تا حد امکان این نوشته‌ها را نیز جمع‌آوری و نمایه‌بندی نمودم که از آن جمله می‌توان به شعر «کلاغ» از «ادگار آلن پو»، «غزل 18 شکسپیر»، ترجمه‌های «آلیس در سرزمین عجایب» و ... اشاره‌کرد.
سخن پایانی
درپایان، این نمایه را به تمام نویسندگان، خوانندگان و دوستداران فرهیخته‌ی مترجم تقدیم می‌کنم، آن‌ها که در طول سال‌های انتشار مترجم، مطالب ارزشمندی از نوشته‌هایشان فراگرفته‌ام.
باوجود تمام بازبینی‌های چندباره و دقت و وسواس شخصی‌ای که در ثبت ریزه‌کاری‌ها در طول چهار سال تهیه‌ی آن داشته‌ام، باز هم امکان خطا در آن وجود دارد؛ لذا، از کلیه‌ی مترجمان، نویسندگان و صاحب‌نظران تقاضا دارم درصورت مشاهده‌ی نقص آن را به بنده یا دوفصلنامه‌ی مترجم منعکس نمایند تا در ویرایش‌های بعدی، تصحیح گردد.
در فایل زیر می‌توانید به نسخه‌ی PDF نمایه‌ی مترجم به صورت کامل از شماره‌های 1 تا 46 دسترسی پیدا کنید:
http://rapidshare.com/files/376078699/Motarjem_Index__1___46_.pdf.html
یا:
http://mohammadaemmi.persiangig.com/other/Motarjem%20Index%20%281%20_%2046%29.pdf
محمّد اعمّی،
آذر 1387
به بلاگ "انگلیسی برای همه" خوش آمدید. لطفاً با نظرات خود مرا در ارائهی بهتر مطالب یاری دهید.